خصوصیات فیزیکی‌شیمیایی و کانی‌شناختی ذرات گرد و غبار و هواویز غرب ایران (مطالعۀ موردی: شهرهای آبادان و ارومیه)

در این پژوهش خصوصیات فیزیکی­شیمیایی و کانی­شناختی ذرات گرد و غبار و هواویزهای شهرهای ارومیه و آبادان طی دورۀ زمانی6 ماهه در سه دامنۀ اندازۀ ذرات TSP،PM10 و PM2/5 به کمک پراش پرتو ایکس (XRD) و میکروسکوپ الکترونی روبشی (SEM) مجهز به پرتو ایکس پاشندۀ انرژی (EDX) بررسی شد. نتایج پراش پرتو ایکس نشان­ داد که بیشتر ذرات شامل کلسیت، کوارتز، کانی­های رسی و کمی ژیپس در نمونه­ها می­باشند؛ گرچه کانی­ها با توجه به فصل، نوع نمونه­گیر، مکان نمونه­برداری و مقدار نمونه در تفاوت بوده و با کاهش اندازۀ ذرات، میزان کوارتز کم شده و مقدار کانی­های رسی و ذرات سرب افزوده می­گردد. مطالعات میکروسکوپ الکترونی روبشی اشکال مختلف ذرات اعم از کروی، صفحه­ای، مکعبی، استوانه­ای و منشوری با اندازۀ کمتر از 1 میکرون تا50 میکرون، بیشتر به صورت نامنظم، زاویه­دار و تا حدودی نیمه­گرد تا گرد را نمایش می­دهد. نتایج پرتو ایکس پاشندۀ انرژی نیز عناصر Al، Mg، Na، Cl، P، S، Ca، K، Fe، Ti، C، O و Si را در نمونۀ TSP آبادان و ارومیه در شرایط عادی تشخیص داد. با شروع گرد و غبار علاوه بر عناصر مذکور، عناصر As، Pb، Zn، Mn، Sc، W، Nd، Ce، La، Ba و Ni در هر سه دامنۀ اندازۀ ذرات­ نیز دیده می­شوند. نتیجه گرفته می­شود که میزان بالای عناصر Ca، Si، Al، Na و K  نشانۀ حضور کانی­های کلسیت، کوارتز، هالیت، کانی­های فیلوسیلیکات و رسی است. در مجموع شهرهای آبادان و نواحی حاشیۀ خلیج­ فارس و دریای مَکران در مقایسه با شهر ارومیه از نظر غلظت، کانی­ها و عناصر، میزان و تنوع بالاتری داشته و نشانۀ چند­منبعی بودن گرد و غبار، هوای آلوده­تر منطقه و ذرات معلق بیشتر می­باشد.